Tin tức
Đặt lịch hẹn, tư vấn
Stress là phản ứng của cơ thể đối với một thách thức, có thể là bất cứ điều gì từ nguy hiểm tính mạng đến việc ngỏ lời xin hẹn hò với ai đó. Cơ thể phản ứng với các yếu tố gây căng thẳng bằng cách kích hoạt hệ thống thần kinh và một số hoóc môn.
Vùng dưới đồi ở não báo hiệu cho tuyến thượng thận sản xuất nhiều hoóc môn adrenalin và cortisol và giải phóng chúng vào máu. Các hoóc môn làm tăng nhịp tim, nhịp thở, huyết áp và trao đổi chất. Các mạch máu mở rộng hơn để máu lưu thông nhiều hơn đến các nhóm cơ lớn, đồng tử giãn ra để cải thiện thị lực và gan giải phóng glucose dự trữ để tăng năng lượng cơ thể.
Phản ứng vật lý này đối với stress xảy ra ở thanh thiếu niên nhanh hơn nhiều so với ở người trưởng thành vì phần não có thể bình tĩnh đánh giá nguy hiểm và loại bỏ phản ứng căng thẳng – vùng vỏ não trước trán – chưa phát triển đầy đủ ở người trẻ tuổi.
Stress – công cụ sống sót
Trước đây, khi con người sống trong rừng, nơi mà hổ có thể nhảy ra bất cứ lúc nào, hệ thống thần kinh khẩn cấp hoạt động trong phản ứng stress là chìa khóa để sống sót. Hãy tưởng tượng tổ tiên Adam và Eva xa xưa của chúng ta đang nhấm nháp chùm quả ngọt trong rừng. Đột nhiên các cụ nhìn thấy một con hổ và chỉ còn cách bỏ chạy. Lúc này hoóc môn tiết ra sẽ gúp tạo ra cơn lũ năng lượng mà ông bà cần để chạy thoát thân.
Cơ thể Adam và Eva phản ứng thế nào? Đầu tiên, ông bà chúng ta có cảm giác nôn nao ở bụng, khi máu ở vùng này dồn mạnh về chân để giúp chân chạy thật nhanh. Khi ông bà bắt đầu bỏ chạy, tim đập nhanh hơn để bơm được nhiều máu, phổi thở nhanh hơn để có nhiều dưỡng khí. Mồ hôi toát ra để làm nguội cơ thể. Đồng tử giãn to để có thể nhìn rõ trong bóng tối. Lúc này, ông bà chúng ta không nghĩ về bất cứ điều gì ngoài việc chạy, các cụ không thể dừng lại và thuyết phục hổ không tấn công mình!
Ông bà chúng ta không thể sống sót nếu không có phản ứng stress. Nhưng ngoài việc giúp con người bỏ chạy, stress còn giúp chúng ta tỉnh táo và sẵn sàng đối phó với những con hổ tiếp theo đang ẩn náu ở đâu đó.
Stress – sản phẩm của cảm xúc
Trong thế giới hiện đại, những lo lắng lớn nhất của chúng ta thường không phải là chuyện sống hay chết, không mấy ai phải bỏ chạy khỏi hổ. Nhưng ai cũng có những khó khăn hay lo lắng làm kích hoạt phản ứng stress giống hệt như trường hợp gặp hổ.
Chẳng hạn cảm giác hoảng loạn mà đôi khi bạn gặp phải khi chuẩn bị cho kỳ thi lớn. Tim bạn đập nhanh. Hơi thở của bạn trở nên nặng nề hơn. Bạn đổ mồ hôi và cảm thấy người nóng bừng. Các hoóc môn stress được tiết ra, dồn lại trong cơ thể mà không được sử dụng sẽ bắt đầu bối rối. Dường như chúng tự hỏi: Tại sao bạn lại đứng yên khi con hổ kia tấn công, vì sao bạn lại đứng yên khi chúng bảo bạn phải bỏ chạy?
Giá mà chúng ta có những loại hoóc môn chuyên biệt cho từng loại stress thì tốt biết mấy. Hoóc môn đối phó với áp lực của cha mẹ sẽ giúp bạn thích làm việc nhà. Hoóc môn liên quan tới stress ở trường học sẽ giúp bạn tập trung được lâu hơn và khóa vòi thận lại để bạn không phải đi vệ sinh giữa giờ.
Nhưng chúng ta chỉ có mỗi hoóc môn để giúp mình ‘chiến đấu hay bỏ chạy’. Vì vậy cần dùng não để phân tích và nói cho cơ thể biết đâu là một tình huống khẩn cấp và đâu là không, và tập cho cơ thể sử dụng các đợt bùng phát hoóc môn nói trên.
Ngay cả khi không có tình huống khẩn cấp, cảm xúc cũng có thể lừa cơ thể bạn. Nó khiến cơ thể tin rằng đang có chuyện khủng khiếp xảy ra và cơ thể sẽ phải dồn sức làm việc để chuẩn bị đối phó.
Một con hổ chạy về phía bạn đúng là chuyện nguy hiểm, nhưng nếu bạn tin rằng một stress nhẹ (như bài kiểm tra giữa kỳ) là một trường hợp khẩn cấp, bạn sẽ không thể học tiếp. Cơ thể của bạn sẽ chuẩn bị để đối phó với một con hổ thực sự, và bạn không thể tập trung làm bất kỳ điều gì ngoài việc chạy thoát thân.
Stress là một công cụ sinh tồn quan trọng và có thể giúp bạn tỉnh táo và tập trung. Nhưng khi bạn không giải quyết chuyện sống còn thực sự, nó có thể khiến bạn khó chịu và cản trở khả năng suy nghĩ thấu đáo của bạn. Bí quyết là tìm ra khi nào một tín hiệu khẩn cấp đến từ một trường hợp khẩn cấp thực sự, và khi nào nó chỉ là sản phẩm của cảm xúc.
‘Stress tốt’ và ‘stress xấu’
Tất cả chúng ta đều trải qua cả hai tình trạng ‘stress tốt’ và ‘stress xấu’.
Stress tốt là mức độ căng thẳng tối ưu dẫn đến cảm giác tràn đầy năng lượng và có động lực để làm việc tốt nhất:
– Khuyến khích phát triển các chiến lược đối phó hiệu quả với thách thức.
– Giúp cơ thể thay đổi nhanh chóng và phản ứng kịp thời với các tình huống khẩn cấp.
– Một chút căng thẳng giúp ta tỉnh táo và làm việc chăm chỉ hơn.
Phản ứng với stress giúp ta phản ứng nhanh và làm việc tốt dưới áp lực. Nó có thể giúp thanh thiếu niên sẵn sàng vượt qua thử thách. Tuy nhiên, phản ứng stress có thể gây rắc rối nếu thái quá hoặc diễn ra quá lâu.
‘Stress xấu’ xảy ra khi các cơ chế đối phó bị quá tải bởi căng thẳng và cơ thể không thể làm việc tốt nhất.
Các tình huống căng thẳng kéo dài, như đối phó với việc ly hôn cha mẹ hoặc bị bắt nạt ở trường, có thể gây ra căng thẳng ở mức độ thấp, làm hao mòn dự trữ cơ thể, làm suy yếu hệ thống miễn dịch và khiến thanh thiếu niên cảm thấy suy kiệt hoặc suy sụp.
Ngoài ra, thái độ đối với áp lực cũng ảnh hưởng tới phản ứng của cơ thể. Một người có thể xem một cuộc chạy marathon là cơ hội tuyệt vời để rèn luyện thể lực và ý chí, người khác lại thấy đó là nguồn áp lực lớn. Căng thẳng có thể trở thành đau khổ khi chúng ta không thể đối phó hoặc khi ta tin rằng mình không có khả năng đáp ứng thách thức.
Cơ thể là một cỗ máy tinh chỉnh có thể thay đổi nhanh chóng để làm những gì chúng ta cần làm, ví dụ phản ứng với stress. Cơ thể có 2 hệ thần kinh.
– Hệ thần kinh chủ động: giúp bạn hoạt động theo ý muốn như đi bộ, nói chuyện, di chuyển. – Hệ thần kinh tự động: giữ cho cơ thể hoạt động mà không cần bạn nghĩ về nó, ví dụ thở, ra mồ hôi, tiêu hóa thức ăn. Trong hệ thống tự động này có hai đường truyền thần kinh. Một hoạt động khi chúng ta thư giãn và một hoạt động khi rơi vào tình huống khẩn cấp. Hai hệ thống này không thể làm việc cùng lúc. Biết về điều này là rất quan trọng vì khi cần, chúng ta có thể tắt hệ thống khẩn cấp bằng cách bật công tắc cho hệ thống thư giãn hoạt động. Kỹ thuật này sẽ được áp dụng trong phần Lập kế hoạch quản lý stress. |
BS Thu Thủy
Phòng khám cây thông xanh
Tài liệu tham khảo:
http://www.indiaeducation.net/stress-management/stress-among-adolescents.aspx
https://www.bradleyhospital.org/managing-stress-teens-and-adolescents-guide-parent