Trẻ đã biết phản ứng với âm thành từ khi ở trong bụng mẹ. Do vậy, ngay khi sinh ra, các bác sỹ và điều dưỡng nhi đã có thể khám sàng lọc điếc (khiếm thính) ở trẻ.  Đối với các nước phát triển, phát hiện khiếm thính thường được thực hiện 2 lần, vào lúc trẻ 2 tuần tuổi và lúc trẻ 6-8 tháng tuổi.

Phát hiện khiếm thính (hay còn gọi là kiểm tra điếc) được thực hiện đồng thời với các đợt đánh giá phát triển định kỳ về thực thể, trí tuệ, dinh dưỡng. Đối với kiểm tra điếc, các bác sỹ nhi khoa sẽ kiểm tra trẻ nhỏ về khả năng phản ứng với âm thanh, chấn thương vùng đầu, các bất thường bẩm sinh ở đầu và cổ; tìm hiểu các nguy cơ nếu trẻ có tiền sử sinh non, nằm lồng ấp, điều trị tích cực sơ sinh, vàng da nặng hoặc viêm màng não, viêm não; và tìm hiểu nguy  cơ tiềm ẩn nếu người mẹ bị rubella khi mang thai.

Trong trường hợp trẻ lớn, cha mẹ sẽ được hướng dẫn để đưa trẻ đi khám và đánh giá thính lực tại cơ sở chuyên khoa (ví dụ: Viện Tai Mũi Họng Trung Ương) để chẩn đoán xác định và tư vấn.

Cha mẹ có thể nhận biết dấu hiệu nghe kém của trẻ qua các quan sát đơn giản sau:

Dấu hiệu nhận biết trẻ nghe kém

• Không giật mình khi nghe những âm thanh lớn.
• Không phân biệt được âm thanh đến từ đâu. Những trẻ 5, 6 tháng tuổi có thính lực bình thường thì thường quay đầu hoặc đảo mắt để tìm hướng âm thanh phát ra, ngược lại, với trẻ nghe kém thì không có biểu hiện này.
• 6 tháng tuổi mà vẫn không có biểu hiện, phản ứng gì với âm thanh
• Trẻ được 1 tuổi không có phản ứng với những câu đơn giản như “ ba, bà, mẹ,…”
•  Trẻ 2 tuổi vẫn chưa bập bẹ được và chưa hiểu lời nói, có biểu hiện chậm nói.
• Trẻ thường lúng túng khó định hướng được nguồn âm thanh, hay đứng gần tivi, vặn âm thanh lớn, hay hỏi lại.
• Trẻ ngại tiếp xúc với người lạ, không có dấu hiệu phát triển ngôn ngữ

Các lưu ý khi dạy trẻ chậm nói và khiếm thính tại nhà

Trẻ phải được huấn luyện khả năng nghe – nói bởi các nhà chuyên môn sau khi đeo máy trợ thính hoặc cấy điện cực ốc tai; như vậy sự phục hồi khả năng nghe nói mới được phát huy tối đa.

Ngoài ra, trong quá trình chăm sóc và nuôi dạy trẻ chậm nói và có khiếm thính tại nhà, cha mẹ cần lưu ý những điều sau:

• Thu hút sự chú ý của trẻ trước khi nói chuyện với trẻ (đặt tay lên vai trẻ).
• Ở vị trí đối diện khi nói chuyện với trẻ, khích lệ trẻ đọc môi.
• Tạo môi trường yên tĩnh khi nói chuyện với trẻ (tắt TV, đóng cửa sổ nếu bên ngoài ồn, tắt máy nghe nhạc, hạn chế người nói chuyện nhiều trong phòng).
• Nói rõ và chậm hơn mức bình thường và cố gắng đưa vào văn cảnh để trẻ dễ hiểu: Cha mẹ là người dẫn đường quan trọng nhất cho con đi vào thế giới ngôn ngữ. Chính từ việc giao tiếp hàng ngày với con, cha mẹ có thể “đoán ý” trẻ muốn nói và diễn đạt giúp trẻ. Ví dụ trẻ muốn lấy cốc nước nhưng chưa diễn đạt được mà chỉ ê a, mẹ liền nói “À, con muốn uống NƯỚCCCCCC à”? Vừa nói vừa đáp ứng cho trẻ, giúp trẻ ghi nhớ từ nhanh hơn và diễn đạt từ đúng hoàn cảnh.
• Dùng ký hiệu, tranh ảnh, hình vẽ….để giao tiếp với trẻ: Cha mẹ nên treo nhiều tranh thể hiện đồ vật trên tường và cùng trẻ ôn tập cách gọi tên các đồ vật đó hàng ngày.
• Khích lệ trẻ mang máy trợ thính hàng ngày: kiểm tra pin, thường xuyên hỏi con có bị đau tai và vệ sinh sạch sẽ dụng cụ.
• Kiên nhẫn đối với trẻ, không được la mắng hoặc đòi hỏi trẻ phải nhớ tất cả những gì đã dạy ở buổi trước.

Cha mẹ nên tìm hiểu về chương trình đánh giá sự phát triển của trẻ giai đoạn đầu đời để có kế hoạch khám định kỳ sức khỏe tổng thể của trẻ trong giai đoạn 0 – 5 tuổi, đặc biệt trong giai đoạn 2 năm đầu đời nhằm phát hiện sớm trẻ khiếm thính ở giai đoạn sơ sinh. Ảnh hưởng của điếc tới trẻ nhỏ rất nặng nề, có thể ví như một thảm họa. Nó gây ra các hậu quả liên tiếp. Trẻ nghe kém thường chậm nói hoặc không nói được. Từ đó dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ,  gặp khó khăn trong học tập và hòa nhập xã hội.